ГІСТОРЫКА-КРАЯЗНАЎЧЫ АЛЬМАНАХ МАЛОЕ ПАЛЕСЬСЕ ДРУЦКА-БЯРЭЗІНС

ГІСТОРЫКА-КРАЯЗНАЎЧЫ АЛЬМАНАХ МАЛОЕ ПАЛЕСЬСЕ ДРУЦКА-БЯРЭЗІНСКАГА КРАЮ КРУ П К І 2010

З ГІСТОРЫІ АВІАЦЫІ
Васіль Лапацін. АЭРАДРОМ
У ДАКУДАВА.....................120

http://kamunikat.org/download.php?item=20116-1.pdf&pubref=20116

Масса ценнейшей информации о строительстве Вяземлагом аэродромов в Белоруссии (особенно Докудово и Приямино). Первые дни войны.

Оттуда:

"У структуры НКВД для ажыц-
цяўлення гэтага грандыёзнага будаўніцтва
была створана Управа будаўніцтва дарогі,
якая размяшчалася ў Вязьме (рус. “Управле-
ние строительства автомагистрали Москва-
Минск НКВД СССР”). Начальнік Управы адна-
часова з’яўляўся і начальнікам Вяземлага
– Вяземскага папраўча-працоўнага лагера
(ППЛ), які быў падпарадкаваны ГУЛАГу (рус.
Главное Управление ЛАГерей). (15)
У падначаленні Управы знаходзіліся 9 лагер-
ных аддзяленняў, якія размяшчаліся ўздоўж
усёй трасы, у тым ліку – у населеных пунктах
Бобр, Прыяміна, Барысаў." (с. 134)

"Па стане на 27.03.1941 у адным з дакумен-
таў прыводзяцца шыфры ваенных і грама-
дзянскіх аэрадромаў і пасадачных пляцовак
Заходняй адмысловай ваеннай акругі, якія
знаходзіліся на тэрыторыі сучаснага Крупска-
га раёна і выкарыстоўваліся санітарнай авія-
цыяй (па стане на 27.03.1941) (16):
Дакудава (28 км на паўночны ўсход ад Бары-
сава) – 100
Прыяміна (18 км на ўсход ад Барысава)– 101
Бобр – 1507
Баравая (30 км на ўсход ад Барысава) – 28
Ламская (60 км на ўсход ад Барысава) – 27
Сморкі (25 км на паўднёвы ўсход ад Барыса-
ва)– 102
Ухвалы (40 км на паўднёвы ўсход ад Барыса-
ва) – 1509
Дадатковая інфармацыя: па стане на 22.06.1-
941 ВПС Заходняй адмысловай ваеннай акру-
гі мелі 213 аэрадромаў, з якіх 3 – са штучнымі
ўзлётна-пасадачнымі палосамі. На 1941 год
планавалася усяго пабудаваць 94 аэрадромы.
Фактычна было пабудавана значна больш:
178 аэрадромаў, з якіх 10 мелі штучныя ўз-
лётна-пасадачныя палосы. (17)
Бетанаваная ўзлётна-пасадачная паласа
мела памеры 1200 на 80 м. (18)
Для будаўніцтва асобнага аэрадрома ствара-
лі управу будаўніцтва дадзенага спецаб’екту,
падпарадкаваную ГУАБу.
Работу вялі сіламі зняволеных, прысуджаных
да папраўча-працоўных работ (без утры-
мання пад вартай), будаўнічых батальёнаў,
ваеннапалонных і калгаснікаў, мабілізаваных
мясцовымі органамі ўлады. На 15 чэрвеня
1941г. з 254 аэрадромаў па ўсёй краіне бу-
даўніцтва 156 абслугоўвалі зняволеныя; на
работах было занята амаль 200 тысяч зня-
воленых з ППЛ і амаль 45 тысяч з лагерных
аддзяленняў.
Пры тых управах, на якіх выкарыстоўвалі
працу зняволеных, арганізоўвалі лагпункты,
падпарадкаваныя тэрытарыяльным аддзя-
ленням ППЛ НКУС. (15)"
(с. 136)
"Аэрадром Дакудава будавалі асуджаныя з
Вяземлага: у архівах ГКАБ захаваліся датава-
ныя жніўнем і кастрычнікам 1941 года восем
тлумачальных запісак начальнікаў лагад-
дзяленняў Вяземлага пра акалічнасці страты
маёмасці і матэрыяльных рэсурсаў падчас
эвакуацыі гэтых аддзяленняў з будаўніцтваў
дзевяці палявых аэрадромаў для ВПС РСЧА у
чэрвені-ліпені (Полацк, Каменск, Улла, Быхаў,
Мачуліца, Прыяміна (маецца на ўвазе даку-
даўскі аэрадром), Орша) і кастрычніку (Вязь-
ма і Медынь) 1941 г. (19)
Расказвае (май 2009) Лясун Іван
Рыгоравіч, 02.06.1918 г.нар., ура-
джэнец в.Бутэлеўшчына, баец вае-
нізаванай аховы лагера зняволеных,
што будавалі аэрадром Дакудава:
“Я быў прызваны ў армію восенню 1938
года. Служыў у Самаркандзе па снежань
1940. З канца сакавіка 1941 года быў
узяты ў ваенізаваную ахову, каб
ахоўваць зняволеных (з Вяземла-
га), якія працавалі на будаўніцтве
аэрадрома каля в.Дакудава. Па-мойму, называў-
ся аб’ект “будаўніцтва №62” (верагодна, памыл-
ка: “будаўніцтвам №62” былі названы работы
па стварэнні Брэсцкага умацаванага раёна).
Вымушаны быў пайсці: ваенкамат мабілізаваў
на два месяцы, калі б не пайшоў сюды – адпра-
вілі б на захад – будаваць умацаванні каля новай
дзяржаўнай мяжы. А так – застаўся непадалёк
ад роднай хаты.
Склады, гаручае былі ў Прыяміне. А каля аэрадро-
ма, у метрах 700-800 ад магістралі, быў часовы
лагер для зняволенных, які быў абнесены калючым
дротам і меў чатыры вышкі па вуглах. Баракі
ў лагеры пры аэрадроме былі зроблены такім
чынам: убітыя ў зямлю калы былі пераплецены
лазой і абмазаны глінай; дах, здаецца, быў з рубе-
ройду; але вокны і дзверы былі сапраўдныя.
Большасць зняволеных была з Сярэдняй Азіі. Асу-
джаны былі па 58-ым артыкуле, атры-
малі па 10 гадоў. Усяго зняволеных было
каля 500 чалавек.
Ахова лагера – узвод у колькасці каля 50
чалавек на чале з камандзірам узвода.
Быў яшчэ памочнік камандзіра і паліт-
рук па прозвішчы Дзерваед (па-руску
– Дервоед). Аднаго салдата, памятаю,
было прозвішча Шпак.
Мяне дадому ў Бутэлеўшчыну (7 кіламетраў
ад лагера) пару разоў адпускалі, каб дапамагчы
бацькам нарыхтаваць сена.
У будаўніцтве прымалі ўдзел і мабілізаваныя
дзеля гэтага мясцовыя сяляне, але яны былі за-
нятыя на дапаможных работах. А зняволеныя
бетанавалі ўзлётныя палосы. Былі трактары
з прычэпамі. У іх саджаліся зняволеныя (без ахо-
вы), ехалі за каменнем. Ніхто не рабіў спробы
уцячы: у некаторых тэрмін хутка павінен быў
скончыцца. На будаўнічай пляцоўцы працавалі
дызельныя камнедрабнілкі: яны работалі і днём, і
ноччу (святло было – як сучаснае). Грукат стаяў
моцны, зямля дрыжала. Але людзі звыкнуліся з ім
і спалі, не звяртаючы на яго ўвагі.
Калі падушка з пяску і камянёў была падрыхта-
ваная (ушчыльненая каткамі), рабілі на зямлі
шасцівугольныя (як пчаліныя соты) формы і за-
лівалі ў іх бетон.
Аэрадром быў да пачатку вайны амаль цалкам
дабудаваны. Меліся дзве ўзлётна-пасадачныя
паласы: адна прамая каля 800 метраў даўжынёй,
другая ў выглядзе літары “Г”, яна была даўжынёй
каля кіламетра.
Каля Прыяміна (паміж чыгункай і шашой і паміж
Прыяміна і Мужанкай) таксама быў аэрадром,
але стары, з грунтовым пакрыццём і ўжо закі-
нуты”.
Расказвае Антонава Ева Аляксееўна (ве-
расень 2010): ”Да вайны нашых самалётаў у
Прыяміне не было – поле было чыстае. Падляціць
калі-небудзь які адзін самалёт, ну вот, як у калхо-
зе што абсяваюць што-небудзь, – кукурузнік які
– сядзе, пасядзіць і паляціць.
Складоў там не было – на аэрадроме. Нічога не
было. Мы, бывала, чэраз гэты аэрадром хадзілі ў
Лошніцу. Дык там нічога не было: ніякіх зданіяў –
толькі плашчадка была. Ніякіх мачт як радыё...
Перад вайной ўкапвалі нейкія трубачкі гліняныя,
каб вада не стаяла – дрэнаж рабілі”.
Расійскі даследчык Вячаслаў Сачкоў выказвае
здагадку, што ў якасці будаўнікоў аэрадрома
маглі выкарыстоўвацца і ваеннапалонные
палякі (20): “На момент начала войны плен-
ные размещались и работали по местам их
размещения … в трех следующих группах.
Самая многочисленная, до около 4 тыс., - на
только что начинавшемся строительстве
аэродрома в районе Глубокое – Плиса…
Следующая по численности группа - на стро-
ительстве аэродромов в Приямино недале-
ко к востоку от Борисова и в Новом Быхове
(прямо на юг от Приямино по течению реки
Березина, в Могилевской обл.). Предположи-
тельно, в каждом из этих двух лагерей могло
находиться в пределах до тысячі пленных”.
Але гэта падаецца малаверагодным: лагер
для ваеннапалонных павінен быў бы мець
іншую арганізацыю і іншую ахову, ды і ніякіх
пацверджанняў гэтай здагадкі з боку І.Р.Лесу-
на або старажылаў не маецца.
Расказвае (май 2010) Хадасевіч Анатоль
Уладзіміравіч, 1931г.нар., ураджэнец і жы-
хар в.Нявераўшчына (1 км ад аэрадрома
Дакудава): “Аэрадром будаваць сагналі людзей
з усёй акругі: з Абчугі, з Ухвалы, бабы і настаўнікі
былі, і яўрэяў шмат было; будавалі і зняволеныя, і
вольныя, сястра мая, напрыклад. Яшчэ лагер быў
каля в.Кладзі, налева за мостам праз Начу, калі
ехаць на Крупкі, і ў Галубах (2 км ад аэрадрома
Дакудава). А начальнікам будаўніцтва быў немец
па нацыянальнасці - стаяў у Самцевічавай хаце
(в.Дакудава). Бятоннымі плітамі-шасцігранні-
камі была выкладзена узлётная паласа. Яна ішла
ад кар’ера да магістралі. А лагер каля лесу быў. А
каткі (вайна пачалася – засталіся), імі уезджвалі
глебу”.
Расказвае (красаквік 2010) Дайнека Леа-
нід Феафілавіч, 15.10.1929г.нар, ураджэнец
в.Дакудава: “У 1939 годзе ўжо быў аэрадром. Са-
малёты не стаялі. Гэта быў запасны грунтавы
аэрадром. Перад самай вайной пачалі будаваць
бятонку. Перад самай вайной сюды нагналі ўкра-
інцаў, грабароў – выраўноўвалі плошчу аэрадро-
ма: тут былі нізіны. Грабар – гэта ў яго конь,
калёсы, лапата. Іх ці наймалі, ці прыгналі прыму-
сова – не ведаю. Гэту бятонку трошкі не далілі
да канца – пачалася вайна. Яна васьміграннымі
(памылка: у сапраўднасці - шасціграннымі) плі-
тамі была выкладзена”.
Уяўленне аб тым, што у сапраўднасці ўвахо-
дзіла ў паняцце “будаўніцтва аэрадрома” да-
юць вытрымкі з кнігі “Военные аэродромы:
изыскания и проектирование” (М.: Военное
издательство НКО СССР, 1944) (21):
В целях сокращения протяжён-
ности подъездных автодорог к
авиагородку желательно разме-
щать участок вблизи существующей дорожной
магистрали.
Участки для строительства аэродромов следу-
ет выбирать вблизи существующих автогуже-
вых магистральных дорог, ведущих в районные
и промышленные центры и к железнодорожюым
станциям.
Для обеспечения строительства искусственных
покрытий в районе строительства должны
иметься естественные местные строительные
материалы (камень, гравий, песок, лес и т.п.)
Покрытия из бетонных плит на ВПП (взлётно-
посадочной полосе) строятся толщиной 12 см,
а на РД (рулевой дорожке) - 10 см на песчаном
подстилающем слое, укладываемом на уплот-
нённое естественное основание (рис. 1).
Как привило, рекомендуется применять плиты,
имеющие форму правильных шестиугольников
с длиной стороны 1,15-1,20 м (рис. 2). Шестиг-
ранная форма плит имеет преимущество перед
прямоугольной вследствие большей сопротивля-
емости её изгибающим и скалывающим усилиям
от внешних нагрузок.
С каждого конца ВПП должны быть обеспечены
полосы подходов длиною 200-250 м. В пределах
этих полос подходов не должно быть вертикаль-
ных препятствий, стесняющих работу самолё-
тов.
При проектировании генеральных планов могут
быть приняты полностью или частично следу-
ющие зоны и группы застройки:

[table border="1"]

Аэродромы мирного времени	(капитальные или упрощенные здания)
Аэродромы военного времени	(землянки)
а) зона лётного поля с полосой подходов, б) группа аэродромных сооружений,
Пост управления	Командный пункт
Ангары	Стоянки-укрытия для самолётов
Стационарные оборудованные места стоянок для самолётов	Временные упрощённые места стоянок
Служебные здания	Землянки
Базовые бензинохранилища	-
Бензинохранилища расходные механизированные	Бензинохранилища упрощённые (цистерны-ёмкости)
Склады свинцовой жидкости	-
Тир для пристрелки самолётов	-
Метеорологическая площадка	Метеорологическая площадка (упрощённая)
Караульное помещение с контрольно-пропускным пунктом	Караульное помещение без контрольно- пропускного пункта
в) командно-строевая группа,
Штаб авиационного гарнизона	-
Казармы	Жилые землянки (строятся частично)
Кухня-столовая с расходным овощехранилищем и ледником	Пищеблоки
Пункт медицинской помощи	-
Пожарное депо	-
Здание классов	-
г) группа хозяйственных построек (хозяйственная группа), -
Хозяйственные мастерские	-
Хлебопекарня	- Склады продуктово-вещевого довольствия
- Баня	-
Прачечная	-
Электростанция	-
Головные сооружения для водоснабжения	-
д) гаражная группа,
Безгаражные стоянки	-
Холодные гаражи	-
Тёплый гараж
- Хранилища горючего	-
е) группа хранилищ технического имущества и оборудования,
Склады технического авиационного имущества (тёплые и холодные)	Склады-землянки для технического имущества
Склады бензомаслотары	- Склады москатели
-
Склады сжатых газов	-
Навес для цементных бомб	-
Площадка для самолётных ящиков	- ж) группа авиаремонтных мастерских (производственная группа),
Авиационные мастерские с цехами: самолётосборочным, моторным, механическим, деревообделочным, сварочным и кузнечным	-
Испытательная станция для моторов	-
Компрессорная	-
Котельная с сушилкой леса	-
Расходные склады леса, ремонтного фонда и горючего	-
з) группа хранилищ боеприпасов,
Хранилища авиационных бомб	Строятся упрощённого типа
Хранилища патронов	Строятся упрощённого типа
Хранилища пиротехнических средств	Строятся упрощённого типа
и) культурно-просветительная группа,
Дом Красной Армии или клуб co стадионом и парком	-
к) группа жилых зданий для офицерского состава,
Дома офицерского состава и общежития холостяков	-
Столовая офицерского состава	-
л) подъездные пути и внутренние коммуникации, связывающие отдельные группы застройки в единый общий комплекс авиационного городка.

В целях маскировки стоянки самолётов, землянки и
сооружения по возможности должны располагаться
в местности, укрытой от наземного и воздушного
наблюдения, например в лесу, кустарнике..."

(с. 136-141)

"Пакуль не хапае інфармацыі, каб упэўнена
сцвярджаць, аэрадром якога тыпу будаваўся
перад вайной у Дакудаве: мірнага ці ваеннага
часу; асноўны, запасны ці палявы.
Наяўнасць бятоннай паласы сведчыць аб
тым, што гэта павінен быў быць, як мінімум,
запасны аэрадром.
/_05.1941/ Пры ваенным аэрадроме Прыямі-
на існавала школа па падрыхтоўцы лётчыкаў.
Многія з курсантаў жылі па хатах у вёсцы (23).
Таксама пры аэрадроме Прыяміна дзейнічаў
летні лагер для вучняў 8-9 класаў мінскай
спецшколы Ваенна-Паветраных Сіл.
З успамінаў вучня мінскай спецшколы Ізраіля
Томчына: «Весной 1941 года ученики, закон-
чившие 10-й класс, уехали в лётные училища.
Насколько мне известно, никто из них лётчи-
ком так и не стал, так как началась война, и
их отправили на передовую — в бой. Мало
кто из них остался жив, во всяком случае, я
никого позже не встречал. Ученики же, окон-
чившие 8-ой и 9-ый классы были отправлены
в школьный лагерь, который располагался
при военном аэродроме, в 100 км от Минска,
в районе станции Приямино, что на железно-
дорожной магистрали Минск-Москва. Однако
я в этот лагерь не попал, так как с группой из
100 учеников был оставлен в Минске для под-
готовки к участию в физкультурном параде,
который был назначен на 30-ое июня». (24)
/30.05.1941/ Па дадзеных аб дыслакацыі
тылавых частак і устаноў Ваенна-Паветраных
Сіл Чырвонай арміі на аэрадроме Прыяміна
знаходзіўся 234-ы батальён аэрадромнага аб-
слугоўвання №15/110-В (там жа ўказана, што
Крупкі з’яўляліся месцам знаходжання 235-га
батальёна аэрадромнага абслугоўвання)
КРЫНІЦЫ ІНФАРМАЦЫІ:
1. Александр Панич (подготовил по материалам
Росавтодора и Белавтодора) Строительство
автомагистрали Мінск-Москва /http://www.
nestor.minsk.by ;
2. Система исправительно-трудовых лагерей в
СССР /http://www.memo.ru/history/nkvd/gulag;
3. Кніга памяти Калининградской области /http://
may1945-pobeda.narod.ru/razved/san_avia41.
htm;
4. Биографический справочник «Герои Советского
Союза» /http:// ilpilot.narod.ru/ vvs_tsifra/ vvs_2/
tabb10.html;
5. Виктор Суворов “Разгром“– http://93.174.93.2-26/b/206273/read;
6. Из сборника “Накануне: За-
падный особый военный округ
(конец 1939 г. – 1941 г.)”/vif2ne.ru/nvk/forum/
archive/1424/1424846.htm;
7. форум аб Катыні /https://katyn.editboard.com/forum-
f4/tema-t687-90.htm;
8. “Военные аэродромы: изыскания и проектиро-
вание” /http://www.amyat.narod.ru/index.html;
9. Швабедиссен В. “Сталинские соколы: Анализ
действий советской авиации в 1941-1945 гг.”
/http://militera.lib.ru/h/schwabedissen/app.html;
10. Міхась Мацельскі “Мужанка: вёска, у якой «за-
мянілі» навакольлі” – газета “Гоман Барыса-
ўшчыны”, №11(80) за 2005 год /http://goman.
borisov-e.info/index.php?id=329;
11. Успаміны Ізраіля Томчына /http://www.
russianwashingtonbaltimore.com;"

(с. 141-143).

"/22.06.1941/ Пачалася Вялікая Вайна. Бу-
даўніцтва многіх аэрадромаў так і не было
завершана. На схеме размяшчэння савецкай
авіацыі па стане на 22 чэрвеня аэрадромы
Дакудава і Прыяміна адсутнічаюць (чорныя
кружкі – занятыя авіяцыяй аэрадромы; бе-
лыя – незанятыя) (25)
Абазначэнні:
12 бад – 12-я бамбавальная авіядывізія
43 иад – 43-я знішчальная авіядывізія
/23.06.1941/ 169-ы знішчальны авіяцыйны
полк 23-й авіяцыйнай дывізіі у складзе 4-х
эскадрылляў з агульнай колькасцю 50 сама-
лётаў І-153 (а таксама штаб і тэхнічны склад
палка) пераляцеў у раён баявых дзеянняў на,
як гэта сказана ў гісторыі палка, «аэрадром
Прыяміна (40 км заходней г.Барысаў (памыл-
ка і па напрамку, і па кіламетражы))». (26)
У гэты жа дзень распачаліся і першыя баявыя
дзеянні на Крупшчыне: бамбаванне і абстре-
лы ваенных аб’ектаў.
Расказвае Лясун Іван Рыгоравіч: «23 чэр-
веня немцы бамбілі нафтабазу каля Крупак.
Моцна бамбілі: шкло ў вокнах у Бутэлеўшчыне
павылятала. А аэрадром не бамбілі ніводнага
разу: верагодна, разлічвалі самі ім ў хуткасці
скарыстацца. А ноччу быў абстрэл лагера. Па-
ранілі аднаго з нашых у руку. Стралялі з лесу па
лагеры (па вышках) з аўтаматаў, але ў бой не
ўступалі. Мы занялі абарону і пачалі наўздагад
страляць у адказ па лесе. Калі раніцай праве-
рылі месцы, адкуль стралялі па нас, - іх знайшлі
па гільзах на зямлі - вырашылі, што дыверсан-
таў было чалавек пяць. Ад нашай казармы да
леса было метраў двацаць. Вырылі ячэйкі для
байцоў. Спаць клаліся – боты, вінтоўка побач
– каб хутка апрануцца, заняць ячэйкі і быць
гатовымі да бою. На ўзбраенні ў узводзе быў
ручны кулямёт Дзегцярова (яго прывезлі да
нас якраз у другі дзень вайны). Камандзір, яго
памочнік, палітрук мелі пісталеты ТТ».
/24.06.1941/ На Крупшчыне з’явіліся пер-
шыя ахвяры вайны – забітыя варожымі ды-
версантамі чырвонаармейцы.
Расказвае ЛЯСУН Іван Рыгоравіч: “На ўс-
крайку леса перад Галубамі, адкуль добра
была бачна шаша, зрабілі “сакрэт”. У ім зна-
ходзілася два байцы з аховы, якія мелі тэле-
фонную сувязь з камандзірам узвода, а той,
у сваю чаргу, меў сувязь з Крупкамі. Задача
была – назіраць за тым, што адбываецца на
шашы за кіламетр ад аэрадрома і нашага ла-
гера. Толькі назіраць і дакладваць, ні ў ва што
не ўмешвацца. Праз кожныя
тры гадзіны байцы ў “сакрэце”
змяняліся.
І вось 24 чэрвеня я знаходзіўся з напарнікам
у “сакрэце”. Праз тры гадзіны нас змянілі ін-
шыя байцы. І вось, што яны ўбачылі. Ідзе з
боку Барысава “палутарка”, а ў кузаве – уз-
броеныя людзі ў навюсенькай ваеннай фор-
ме. Гэта было дзіўна, бо мы ніколі не бачылі,
каб звычайным салдатам у звычайных умо-
вах давалі новае абмундзіраванне. Раптам
машына спынілася. Нехта (трэба разумець
– іхні камандзір) сказаў па-руску: “Привал!
Слезай!”. Злезлі з машыны, дасталі пляшкі
– не круглыя, як у нас, а плоскія. Перакусілі. І
тут з боку Крупак з’явіўся на шашы матацыкл
з двума чырвонаармейцамі – мабыць, сувяз-
нымі. Гэтыя з палутаркі іх абстралялі (стрэлы
былі такія ж, якія мы чулі, калі быў начны аб-
стрэл лагера дыверсантамі – аўтаматныя).
Матацыклісты былі забітыя. Іх абшнарылі,
забралі планшэты, трупы скінулі з дарогі ў
кювет, потым хутка селі ў палутарку і паехалі
далей у бок Крупак. “Сакрэт” патэлефанаваў
аб гэтым камандзіру, а той – у Крупкі. Пера-
хапілі гэтых дыверсантаў у нашай форме,
здаецца, ў Бабры”.
У раёне Мінска былі збіты савецкімі зні-
шчальнікамі адразу шесць самалётаў Ju87R
са складу 2-га і 3-га авіяпалкоў дывізіі пікі-
руючых бамбавікоў StG1, якая пазней будзе
базавацца на аэрадроме Дакудава".

(с. 143-145)

И т. д.